Кириш: Лимбик тизим нима?

Лимбик тизим (Limbic System) – инсон миясининг ҳиссий фаолият, хотира ва муносабатларни бошқарувчи марказидир. У эмоциялар (муҳаббат, ғазаб, қўрқув, нафрат), мотивация, ёдда сақлаш ва ички турткиларнинг манбаи сифатида нейробиологияда тан олинган.

Анатомик жиҳатдан бу тизимнинг асосий қисмлари қуйидагилар:

 • Amygdala – қўрқув ва хатарни сезиш маркази

 • Hippocampus – хотира ва ёдда сақлаш

 • Hypothalamus – ички биологик ҳолатни тартибга солиш (очлик, жинсий ҳирс, уйқу)

 • Cingulate gyrus ва бошқа боғловчи тузилмалар

 Лимбик тизимнинг вазифалари:

Функция           / Масъул орган  / Тафсилотлар

Қўрқув/нафрат / Amygdala / Тахликани сезиш, ҳимоявий эмоция реакциялари

Хотира               / Hippocampus / Тажрибага асосланган хотираларни сақлаш

Муҳаббат/меҳр / Limbic network / Меҳрибонлик, боғланиш, жинсий яқинлик

Ҳиссий мотивация / Hypothalamus / Биологик инстинктларни бошқариш

 Эмоционал қарорлар ва хатар

Лимбик тизим — инсоннинг “қайнаган пайтда” чиқарадиган қарорлари учун асосий манба ҳисобланади. Лекин:

❌ У ерда ақлли таҳлил йўқ.

❌ Эмоция асосида қилинган қарор, асосан кейинги пушаймонликнинг сабабчиси бўлади.

❌ “Муҳаббат кўзни кўр қилади” деган ибора – айнан лимбик тизимга хос жараёндир.

 Нейропсихолог Jaak Panksepp ўзининг “Affective Neuroscience” асарида таъкидлайдики, инсондаги эмпатия, муҳаббат ва нафрат каби туйғулар лимбик тизим орқали бошқарилади ва улар мураккаб қарорларни чалғитувчи омил бўла олади.

 Исломий нуқтаи назар: Муҳаббат, ғазаб ва тафаккур

Исломда ҳиссий ҳолатда қарор қабул қилишдан сақланиш буюрилган. Баъзи ҳадислар бунга тўғридан-тўғри ишора қилади:

“Қози ғазабланган ҳолда ҳукм чиқармасин.” (Саҳиҳ ҳадис)

Расулуллоҳ ﷺ: “Муҳаммаднинг қасами билан, сизлардан бирортангиз ўз хоҳиши мен Аллоҳдан олиб келган нарсага тобе бўлмагунча ҳақиқий иймон келтирган бўлмайди.” (Имом Аҳмад, Муснад)

 Демак, эмоцияни ақлга тобе қилиш – иймоннинг аломати.

 Лимбик тизим ва манипуляция

Инсон лимбик тизимда “ўзини ҳис қилиб” яшайди. Бу уни:

 • Манипуляцияга очиқ қилади

 • Қарорларни ҳиссиёт асосида қабул қилади

 • Қалб эмас, ҳиссий тебранишлар марказга чиқади

Сиёсий-ижтимоий тузумлар кўпинча айнан эмоция орқали бошқарув механизмларини қўллайди:

 • Муҳаббат уйғотиш: “бизнинг жамоа”, “миллий ғурур”, “ватанпарварлик”

 • Нафрат уйғотиш: “бошқа жамоа”, “душманлар” ва ҳ.к.

Бу жараёнлар онг эмас, лимбик тизимга мурожаат асосида ишлайди.

 Қарши туриш – қандай?

Ғарб психологлари ва Ислом уламолари бу борада бир нуқтада учрашади:

 1. Эмоцияда қарор қабул қилмаслик (тасдиқланган ҳаёт қоидаси)

 2. Ақлни ёқиш (тафаккурга чиқиш)

 3. Қарорни кечикитириш: “Совуқ ҳолат”да қабул қилиш

 “Ҳиммат 700+” методологиясида

“Ҳиммат 700+” лойиҳаси методологиясида – хусусан, “Тавба машқи”, “Қалбни ювиш”, “Қўрқувдан озодлик”, “Сукутини тинглаш” каби амаллар орқали инсон лимбик тизимга тушиб қолмасдан, онгли ҳолатга қайтиши таъминланади. Бу:

 • Фақат психологик эмас, руҳий ислоҳ методидир

 • Ҳиссиётдан ҳикматга кўчиш жараёнидир

 Нейробиология нуқтаи назаридан, лимбик ва рептилия мияси ҳиссий ва инстинктив феъллар маркази ҳисобланади. Тасаввуф адабиётларида эса нафснинг ҳаракат ва жунбуш манбаи – айнан ана шу ички ҳиссий-қўзғалувчан марказлар экани таъкидланади. Яъни:

• Рептилия мияси – нафснинг қўрқув, шафқатсизлик ва омон қолишга боғлиқ инстинктлари,

• Лимбик тизим – нафснинг муҳаббат, ҳирс, нафрат, шаҳват каби ҳиссий тебранишлари манбаидир.

Бу нуқтаи назарда тасаввуф ва нейропсихология ўзаро уйғунлашади. Нафс — бу абстракт тушунча эмас, балки инсон миясининг муайян физиологик марказлари билан боғлиқ ҳолатдир.

 Хулоса:

✅ Лимбик тизимда қарор – эмоционал ва беқарор

✅ Қалбда муҳаббат ва ғазаб бўлиши мумкин, лекин феълда тафаккур бўлиши шарт

         ✅ Ислом ҳам, илм ҳам — ҳиссиётни бошқаришни буюради